Αστικοί μύθοι, ταξιδιωτικές πληροφορίες και ιστορίες από την κρύπτη. Πίσω από την Θεσσαλονίκη που βλέπουμε, υπάρχει ένας ανεξερεύνητος πλανήτης. Ο ιστορικός-γεωγραφικός-μυθιστορηματικός οδηγός που ακολουθεί, δίνει κάποιες απαντήσεις στους ταξιδιώτες που συχνά απορούν μπροστά στα ερειπωμένα αρχοντικά της Β. Όλγας, στους νοσταλγούς του «Όλυμπος- Νάουσα», σε όλους όσοι δίνουν ακόμα τα ραντεβού τους στο «ανώμαλο» της Έκθεσης και στους ντόπιους που δεν έχουμε ακόμα ξεμπερδέψει με τα μυστήρια του Θερμαϊκού.
Ο Πύργος του ΟΤΕ.
Τον σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Αναστασιάδης, ο οποίος εξηγώντας το έργο του, μίλησε για «δωδεκάγωνους επάλληλους πρισματικούς όγκους διαφόρων διαμέτρων που δίνουν κρυσταλλική εικόνα στο κτίσμα». Ο τηλεπικοινωνιακός φάρος, έχει ύψος 72 μέτρα και 40 εκατοστά. Το περιστρεφόμενο καφέ του τελευταίου ορόφου είναι το μάτι της πόλης και ιδανικός χώρος για σκασιαρχείο.
Το στοιχειό της Καμάρας. Σύμφωνα με τον θρύλο ένα τερατόμορφο πλάσμα με φωσφορίζοντα χέρια και αλυσίδες στο λαιμό άρπαξε κάποτε μια νύφη που τόλμησε να φωτογραφηθεί κάτω από την Καμάρα. Έκτοτε οι νύφες φωτογραφίζονται στα Κάστρα ή στον Λευκό Πύργο.
Το κόκκινο σπίτι. Ένα από τα πιο όμορφα κτίρια του κέντρου, στη γωνία Ερμού με Αγίας Σοφίας. Οι πληροφορίες για το ποιος κατοικεί σήμερα εδώ, δυσεύρετες, αν και συχνά τα παράθυρά του φέγγουν. Χτίστηκε το 1926 από τον αρχιτέκτονα Τζενάρι και ήταν το σπίτι του βιομηχάνου Ιωάννη Λόγγου. Στο ισόγειό του λειτουργούσε κάποτε η «Έκθεση Υφασμάτων Ναούσης», αργότερα το καφενείο «Ερμής», έγινε εμπορικό κατάστημα («Life») και εκλογικό κέντρο και ξανά μαγαζί με ρούχα.
Το Picadilly Circus της Θεσσαλονίκης. Έτσι είχαν βαφτίσει τον Βαρδάρη οι Άγγλοι αξιωματικοί την εποχή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
«Αδέλφια μου, αλήτες, πουλιά» και Νίκος Γκάλης και Ανδρέας Παπανδρέου. Στο Παλέ Ντε Σπορ ή αλλιώς «Αλεξάνδρειον Αθλητικόν Μέλαθρον Θεσσαλονίκης». Εγκαινιάστηκε στις 29 Ιουνίου του 1966. Ιστορικός κόμβος της πόλης σε όλα τα επίπεδα, αθλητικό, καλλιτεχνικό πολιτικό. Εδώ μέσα ο Γιάννης Βογιατζής τραγούδησε το «Αδέλφια μου Αλήτες Πουλιά» στο Φεστιβάλ Τραγουδιού με παρουσιαστή τον «Ευτυχείτε» Άλκη Στέα. Εδώ μέσα πρωτακούστηκε το σύνθημα «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο» σε ομιλία του Ανδρέα Παπανδρέου. Εδώ μέσα έχουν αφήσει τον ιδρώτα τους ο Νίκος Γκάλης, η Ραφαέλα Καρά, η Λόρι Άντερσον, η Νάντια Κομανέτσι, ο Μάικλ Τζόρνταν, η Βούλα Πατουλίδου.
Ράβε-ξήλωνε στη πρώην στοά Καράσο- στοά Μακρίδη. Στη γωνία Βενιζέλου με Ερμού, οι πάγκοι (οικογενειακές επιχειρήσεις) με είδη κοπτικής-ραπτικής, κουμπιά, χάντρες, φερμουάρ κι άλλα, υπάρχουν από τις αρχές του 20ου αιώνα. Το κτίριο χτίστηκε το 1959.
«ΜΟΥΣΑΙΣ ΧΑΡΙΣΙ ΘΥΕ» (θυσίαζε για χάρη των Μουσών»: σήμα κατατεθέν της παλιάς Φιλοσοφικής είναι η επιγραφή πάνω από την κεντρική πύλη, στην Εθνικής Αμύνης.
Το μυθιστόρημα «Όλυμπος-Νάουσα», στο 5 της Λεωφόρου Νίκης. Από το 1927 ως το 1993, όλοι οι καλοφαγάδες του κόσμου (από τον Ελευθέριο Βενιζέλο μέχρι τον Κλέαρχο Κονιτσιώτη), έδιναν μάχες για ένα τραπέζι στο εστιατόριο που εγκαινίασε την γκουρμέ εποχή στην κουζίνα της Θεσσαλονίκης.
Το πρώτο Goody’s άνοιξε στην Θεσσαλονίκη το 1975, στην οδό Κούσκουρα.
Ραντεβού στο «ανώμαλο», δηλαδή σ’ αυτό το πανύψηλο αφαιρετικό γλυπτό, όπου ανταμώνουν συνήθως οι φοιτητές. Βρίσκεται στην Εγνατία, μπροστά στην πύλη της HELEXPO-ΔΕΘ. Η επίσημη ονομασία του είναι «Γλυπτό από Cor-ten» (1966) και δημιουργός του είναι ο Γιώργος Ζογγολόπουλος.
Το πρώτο γήπεδο του ΠΑΟΚ ήταν στο Συντριβάνι. Το πρώτο έμβλημα της ομάδας (1926) ήταν το τετράφυλλο τριφύλλι και το πέταλο. Τα φύλλα ήταν πράσινα και πάνω από το καθένα ήταν χαραγμένα τα αρχικά της λέξης ΠΑΟΚ. Το σκέφτηκε ο Κώστας Κοεμτζόπουλος- πήρε την ιδέα από το πακέτο τσιγάρων που κάπνιζε.
Γιλάν Μερμέρ. Έτσι ονομάζεται η συνοικία γύρω από τον υποσταθμό της ΔΕΗ στην Αγίου Δημητρίου, όπου υπάρχει μια μαρμάρινη κολώνα (συνήθως την προσπερνάμε αδιάφορα) ενθύμιο από την Υστερορωμαϊκή εποχή. Είναι το περίφημο Μάρμαρο του Φιδιού, δηλαδή Γιλάν Μερμέρ
Που βρίσκεται το «Chateau mon boneur» (Πύργος η Ευτυχία μου); Στην οδό Βασιλίσσης Όλγας 110. Το κόκκινο ερειπωμένο κτίριο ήταν κάποτε αριστοκρατική κατοικία, αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως οικοτροφείο και κατάλυμα προσφύγων.
Το παλάτι της Μεσογείου. Στην παλιά παραλία, στο 9 της Βασιλέως Κωνσταντίνου (σημερινή Λεωφόρος Νίκης), δέσποζε από το 1927 ως το 1978, το «Μεντιτεράνιαν Πάλας», ένα θρυλικό ξενοδοχείο, υψηλής αρχιτεκτονικής, με στοιχεία νεοκλασικά, μπαρόκ και ανατολίτικα. Τα σχέδια έκανε ο Μ. Δελλαδέτσινας, διάσημος αρχιτέκτονας της εποχής, πάνω στα ερείπια του «Σπλέντιτ», αριστοκρατικό ξενοδοχείο που καταστράφηκε ολοσχερώς στην πυρκαγιά του 1917.
Το τσινάρι στην Άνω Πόλη πήρε το όνομά του από την τουρκική λέξη «cinar», δηλαδή «πλατάνι».
Το νέο αστικό όνειρο. Η πολιτεία «Αλλατίνι», στη διασταύρωση Ανθέων και Σοφούλη, στην Καλαμαριά. Τα πρώτα εγκαίνια του μύλου, έγιναν το 1854. Μπορεί σήμερα να μην υπάρχει απόγονος των Αλλατίνι στην Θεσσαλονίκη, η κληρονομιά τους όμως είναι ζωντανή. Το κτίριο της Νομαρχίας, στην οδό Βασιλίσσης Όλγας 198, ήταν το εξοχικό της οικογένειας. Η οικία «Αλλατίνι» βρισκόταν στο κέντρο της πόλης, στη συμβολή των οδών, Συγγρού και Βαλαωρίτου. Στην εξοχική βίλα των Αλλατίνι, πρωτολειτούργησε το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (1926-1927).
Το Πειραματικό, ένα από τα ιστορικά σχολεία της πόλης, στην γωνία Αγίας Σοφίας με Ολύμπου, είχε σχεδιάσει ο κορυφαίος αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης.
Το παπούτσι του Καρύδα. Διατηρητέο Μέγαρο Λίγδα της Εγνατία. Μυθικό γοβάκι μήκους δυόμιση μέτρων- το τακούνι έχει ύψος 1,5 μ. Υπάρχει ένα ίδιο στο Λας Βέγκας, μπροστά στο καζίνο «Silver Slipper»- ήρθε στην Θεσσαλονίκη από το Λος Άντζελες με αεροπλάνα και τρένα. Τα 780 λαμπάκια του δεν έχουν σβήσει ποτέ.
Ένα ρολόι σταματημένο. Έντεκα και εφτά πρώτα λεπτά δείχνει, πάντα, το ρολόι, που βρίσκεται στο κτίριο, ακριβώς πάνω από την είσοδο στη στοά Μαλακοπή. Ήταν η στιγμή του μεγάλου σεισμού, Σάββατο 20 Ιουνίου 1978.
Η λεωφόρος των Εξοχών. Ή των Πύργων. Έτσι είχαν βαφτίσει οι παλιοί Θεσσαλονικείς την Βασιλίσσης Όλγας, μια λεωφόρος γεμάτη αρχοντικά- σήμερα έχουν απομείνει ελάχιστα και στεγάζουν πολιτιστικούς φορείς, τη Νομαρχία και άλλες υπηρεσίες. Ο παραμυθένιος δρόμος άρχισε να αλλάζει όψη μέσα στη δεκαετία του ’60, όταν έπιασαν δουλειά οι μπουλντόζες της ανοικοδόμησης.
Ο «τζεντάι» κυρ-Βαγγέλης της Φιλίππου. Ένας ακόμα αστικός μύθος. Ήταν, λέει, εργάτης του διαγαλαξιακού καλού, καταγόταν από την Ανδρομέδα και τον είχε στο στόχαστρό της η Ιντερπόλ. Εδώ και χρόνια κοιμάται ήσυχος στην Ευαγγελίστρια.
Η Οδός Πάικου. Ένα από τα πιο στενά δρομάκια του ιστορικού κέντρου- παράλληλο της Βαλαωρίτου, κοντά στην πλατεία Εμπορίου. Στη μέση του δρόμου, ανακαλύψτε ένα νεοκλασικό κτίριο που κάποτε ήταν χάνι- υπάρχει μάλιστα και η σχετική επιγραφή στα αράβικα, ενθύμιο από την οθωμανική Θεσσαλονίκη. Η οδός Πάικου, με τα καφενεία και τα μπαράκια είναι ένας ακόμα εναλλακτικός πυρήνας της πόλης.
Η ελληνική λέξη για τον «πατσά» είναι «ακροπαρασκευαστήριο». Έτσι αναγράφεται στην άδεια που δόθηκε στον πρώτο επαγγελματία πατσατζή της πόλης, τον Λευτέρη.
Οι κήποι του Πασά. Κάποιοι συντονίζονται με τις απόκοσμες γεωμαγνητικές δυνάμεις του τοπίου- η παράξενη αρχιτεκτονική και τα μυστηριώδη σύμβολα πυροδοτούν την φαντασία όλων όσοι ασχολούνται με τις πύλες του ανεξήγητου. Οι κήποι του Πασά, στο δρόμο για το Σέιχ Σου, πάνω από το νοσοκομείο Άγιος Δημήτριος, δημιουργήθηκαν από Ισπανοεβραίους το 1904. Ιδανικό μέρος για ρομαντικούς περιπάτους και φιλοσοφικές συζητήσεις.
Τι θα πει ΑΧΕΠΑ (το νοσοκομείο); Η μεγαλύτερη Ελληνοαμερικανική ένωση στις ΗΠΑ είναι η AHEPA (American Hellenic Educational Progressive Association). Το νοσοκομείο είναι δωρεά και ιδρύθηκε πριν από 60 και βάλε χρόνια.
Ο λαβύρινθος με τις στοές. Η νύφη του Θερμαϊκού φημίζεται για τις στοές της. Επίσημα έχουν καταγραφεί περισσότερες από 70, γύρω από τις οδούς Βενιζέλου και Ίωνος Δραγούμη και φυσικά υπάρχουν κι άλλες- ανεξερεύνητες οι περισσότερες- περιφερειακά της Αριστοτέλους. Η στοά Σαούλ σχεδιάστηκε από τον Βιταλιάνο Ποζέλι και έχει εμπορικό χαρακτήρα. Στη Στοά Μαλακοπής (Συγγρού και Βηλαρά) στεγαζόταν, στις αρχές του 20ου αιώνα, η Τράπεζα Θεσσαλονίκης.
Κάτω από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο βρίσκεται ένα παλιό εβραϊκό νεκροταφείο. Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η περιοχή μετατράπηκε σε πάρκο και στις αρχές της δεκαετίας του ΄30, η εβραϊκή κοινότητα παραχώρησε μεγάλες εκτάσεις για την ανάπτυξη του Πανεπιστημίου- το οποίο είχε αρχίσει να λειτουργεί από το 1926.
Ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα της Κάζα Μπιάνκα. Το αρχοντικό της γωνίας Σοφούλη και Βασιλίσσης Όλγας, κρύβει έναν μεγάλο έρωτα κι ένα κοσμικό σκάνδαλο για την κοινωνία της εποχής- το πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Μια εβραιοπούλα ιταλικής καταγωγής, η Αλίνα Ντιάζ κι ένας αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού (και χριστιανός), ο Σπύρος Αλιμπέρτης, ερωτεύτηκαν, κλέφτηκαν, αναστάτωσαν συγγενείς και φίλους, έφυγαν για την Αθήνα κι όταν η ένταση είχε ξεθυμάνει ξαναγύρισαν στην Κάζα Μπιάνκα.
Ποιοι ίδρυσαν τη Μονή Λαζαριστών (1886); Καθολικοί μοναχοί που ανήκαν στο Τάγμα του Αγίου Βικεντίου του Παύλου. Το όνομά τους προέρχεται από την έδρα του τάγματος στο Παρίσι, την εκκλησία Σεν Λαζάρ. Μέσα στον 20ο αιώνα το κτίριο άλλαζε συχνά χρήσεις: νοσοκομείο του γαλλικού στρατού, καταφύγιο προσφύγων, διοικητικό κέντρο των Γερμανών.
«Και ψωμί απ’ του Μπακόλα»: σύνθημα που ακουγότανε κάποτε στις θεατρικές επιθεωρήσεις. Ιστορικός φούρνος στην κέντρο, στην οδό Χρυστοστόμου Σμύρνης. Μετράει πάνω από 80 χρόνια ζωής και πρόκειται φυσικά για μια οικογενειακή επιχείρηση που επιμένει στην ρομαντική άποψη για την παρασκευή του ψωμιού.
Το άρθρο είναι του Κωστή Ζαφειράκη και προέρχεται από το τεύχος του Ιανουαρίου του 2008, του Biscotto Thessaloniki.
