Παγκόσμια Διακυβερνητική Διάσκεψη της UNESCO για την Προσχολική Εκπαίδευση
Το δεύτερο παγκόσμιο συνέδριο της UNESCO για την Εκπαίδευση έλαβε χώρα στην Τασκένδη στις 14-16 Νοεμβρίου 2022 και εστίαζε στη σπουδαιότητα της πρώτης παιδικής ηλικίας. Το εν λόγω συνέδριο αποτελεί την πρώτη παγκόσμια διακυβερνητική διάσκεψη για την εκπαίδευση και έχει ως στόχο να θέσει τον μετασχηματισμό του παγκόσμιου συστήματος προσχολικής φροντίδας και εκπαίδευσης (Early Childhood Care and Education-ECCE) ως πρωταρχικό ζήτημα στον διεθνή πολιτικό και εκπαιδευτικό σχεδιασμό.
Η περίοδος από τη γέννηση έως την ηλικία των πέντε ετών είναι μια περίοδος αξιοσημείωτης ανάπτυξης του εγκεφάλου του παιδιού και αντιπροσωπεύει ένα κρίσιμο παράθυρο ευκαιρίας για υποστήριξη και εκπαίδευση. Στα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού, δημιουργούνται περίπου ένα εκατομμύριο νέες νευρικές συνάψεις κάθε δευτερόλεπτο και τίθενται τα θεμέλια για τη γνωστική, κοινωνική και ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Παρά τη σπουδαιότητα αυτής της περιόδου, σύμφωνα με στοιχεία της UNICEF, σχεδόν ο μισός παιδικός πληθυσμός της γης (175 εκατομμύρια παιδιά) δεν έχει πρόσβαση σε προγράμματα προσχολικής υποστήριξης και εκπαίδευσης, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία των δομών φροντίδας παιδιών προσχολικής ηλικίας ανήκει αποκλειστικά στον ιδιωτικό τομέα.
Προκειμένου να αναδείξει τη σημασία της προσχολικής φροντίδας και αγωγής και να γεφυρώσει τα κενά που παρατηρούνται στον τομέα αυτό, η UNESCO διοργάνωσε το εν λόγω συνέδριο στο οποίο συμμετείχαν πάνω από 1500 επίσημοι προσκεκλημένοι από όλο τον κόσμο συμπεριλαμβανομένων υπουργών, εκπροσώπων φορέων των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), εκπροσώπων κυβερνητικών και μη κυβερνητικών φορέων (ΜΚΟ) και οργανώσεων, φορέων τοπικής ανάπτυξης και αυτοδιοίκησης, καθώς και ειδικών επιστημόνων πάνω στον τομέα της εκπαίδευσης και ανάπτυξης του παιδιού.
Προσκεκλημένη ομιλήτρια στο Παγκόσμιο Συνέδριο της UNESCO ήταν και η ελληνικής καταγωγής κα. Μαριάνθη Παπαδημητρίου, επίτροπος του παγκόσμιου οργανισμού H.O.P.E. (Hospital Organisation of Paedagogues in Europe), παιδοψυχολόγος και ειδική παιδαγωγός. Η κα. Παπαδημητρίου ανέλυσε τις επιπτώσεις της σοβαρής πρώιμης παιδιατρικής πάθησης στην ανάπτυξη του παιδιού και τόνισε τη σημασία του οικογενειακού και εκπαιδευτικού περιβάλλοντος καθώς και της διεπιστημονικής συνεργασίας στην ολόπλευρη ανάπτυξη και φροντίδα του παιδιού με χρόνιες και απειλητικές για τη ζωή παθήσεις, με έμφαση στην υποστήριξη τόσο του γνωστικού όσο και του ψυχοσυναισθηματικού και κοινωνικού τομέα.
Απώτερος στόχος των εργασιών της Παγκόσμιας Διάσκεψης της UNESCO για την Προσχολική Μέριμνα και Εκπαίδευση ήταν η σύνταξη της Διακήρυξης της Τασκένδης η οποία έρχεται να επικυρώσει το δικαίωμα όλων των παιδιών για δωρεάν πρόσβαση σε υπηρεσίες παροχής ποιοτικής υποστήριξης, εκπαίδευσης, και φροντίδας από τη γέννησή τους. Η Διακήρυξη της Τασκένδης παροτρύνει όλα τα κράτη-μέλη της UNESCO να ανανεώσουν τη δέσμευση τους για την υποστήριξη του Στόχου 4 της Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ για πρόσβαση σε δωρεάν εκπαίδευση, και συγκεκριμένα να διασφαλίσουν ότι: «Μέχρι το 2030 όλα τα αγόρια και τα κορίτσια θα έχουν πρόσβαση σε ποιοτικές δομές πρώιμης παιδικής φροντίδας και προσχολικής εκπαίδευσης, ώστε να είναι έτοιμα για την εισαγωγή τους στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση».
Κατανοώντας τη σπουδαιότητα της προσχολικής εκπαίδευσης και συνειδητοποιώντας ότι χρειάζονται ριζικές αλλαγές για να αξιοποιηθεί στο έπακρο η αναπτυξιακή αυτή περίοδος για την πρόοδο και εξέλιξη του ατόμου συνομιλήσαμε με την διακεκριμένη παιδαγωγό- παιδοψυχολόγο κα Μαριάνθη Παπαδημητρίου που συμμετείχε στο συνέδριο, η οποία μας έκανε την τιμή να απαντήσει στις ερωτήσεις μας.
Ποιες είναι οι βασικότερες προκλήσεις που παρατηρούνται στο χώρο της προσχολικής υποστήριξης, φροντίδας και εκπαίδευσης των παιδιών;
Αναγνωρίζοντας ότι οι ανισότητες στην ανάπτυξη, τη μάθηση και την εξέλιξη του ανθρώπου ξεκινούν νωρίς και συχνά επιμένουν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, η πρόσβαση σε ποιοτικές δομές φροντίδας και υποστήριξης της πρώτης παιδικής ηλικίας είναι ένας σημαντικός παράγοντας εξάλειψης των οικονομικο-κοινωνικών ανισοτήτων και προαγωγής της ευημερίας και προόδου των κοινωνιών.
Ωστόσο, το μεγαλύτερο πρόβλημα παγκοσμίως παρατηρείται στην παροχή υπηρεσιών υποστήριξης και φροντίδας παιδιών 0-4 ετών. Βάση δεδομένων της UNICEF και της UNESCO οι περισσότερες χώρες δεν διαθέτουν επίσημα συστήματα προσχολικής φροντίδας και εκπαίδευσης (Early Childhood Care and Education-ECCE). Επίσης, φαίνεται να μην αντιλαμβάνονται πλήρως τη σπουδαιότητα αλλά και τη μορφή που μπορεί να έχει ή με την οποία μπορεί να προσφερθεί η φροντίδα και η εκπαίδευση στην προσχολική ηλικία. Αντιθέτως, πραγματοποιούν μεμονωμένα και αποσπασματικά προγράμματα εκπαίδευσης, υγειονομικής περίθαλψης, κοινωνικής πρόνοιας και μέριμνας των βρεφών και των νηπίων.
Η προσχολική φροντίδα και αγωγή αποτελεί στην καλύτερη περίπτωση μια κατακερματισμένη διαδικασία, όταν επί της ουσίας είναι άκρως αναγκαίο να αποτελεί ακριβώς το αντίθετο. Ο κατακερματισμός και οι ανεπαρκείς κρατικές υποδομές στον τομέα της προσχολικής φροντίδας και αγωγής κινδυνεύουν, αν όχι να ακυρώσουν, σαφώς να μειώσουν σε μεγάλο βαθμό τον αντίκτυπο σχεδόν όλων των άλλων προσπαθειών που πραγματοποιούνται στα επόμενα στάδια της ανάπτυξης του παιδιού, ειδικά για εκείνες τις χώρες και ομάδες του παιδικού πληθυσμού που τις χρειάζονται περισσότερο (π.χ. παιδιά από χαμηλά οικονομικο-κοινωνικά στρώματα, παιδιά με σοβαρά προβλήματα υγείας και άλλες ειδικές ανάγκες).
Επιπλέον, κατά έναν ειρωνικό τρόπο, οι εξωτερικοί φορείς που προωθούν και υποστηρίζουν πρωτοβουλίες προσχολικής φροντίδας και αγωγής έχουν την τάση να υιοθετούν μια μη συστημική και αποσπασματική προσέγγιση η οποία αποτυγχάνει συστηματικά να είναι βιώσιμη μετά τη διακοπή της εξωτερικής υποστήριξης αυτών των παρεμβάσεων.
Τι πιστεύετε ότι μπορεί να ενισχύσει τη χάραξη της εκπαιδευτικής πολιτικής των κυβερνήσεων και ειδικότερα της δικής μας χώρας στο χώρο της προσχολικής φροντίδας και αγωγής με βάση τις γνώσεις και εμπειρίες που αποκομίσατε από το συνέδριο;
Στη χώρα μας η υποχρεωτική φοίτηση στο νηπιαγωγείο από την ηλικία των 4 ετών θεσμοθετήθηκε μόλις το 2020-21, παρότι είναι από δεκαετίες γνωστό ότι η ένταξη σε ένα οργανωμένο υποστηρικτικό πλαίσιο με σαφή εκπαιδευτικό και ψυχοπαιδαγωγικό προσανατολισμό βοηθάει τα παιδιά να αναπτύξουν τις νοητικές, γνωστικές, ψυχοκοινωνικές και γλωσσικές τους δεξιότητες και να προετοιμαστούν κατάλληλα για την εισαγωγή τους στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Δυστυχώς στην Ελλάδα, όπως και σε πολλές άλλες χώρες της Ευρώπης, εξακολουθεί να υπάρχει ένα μεγάλο κενό στην παροχή κρατικής φροντίδας και μέριμνας για τα παιδιά ηλικίας 0-4 ετών με τα βασικά προγράμματα στον τομέα αυτό να καλύπτονται από κοινοτικά κονδύλια ΕΣΠΑ. Σημαντικό είναι σταδιακά να θεσμοθετηθούν περισσότερες κρατικές δομές και υπηρεσίες ούτως ώστε να εξασφαλιστεί η ισότιμη πρόσβαση όλων των παιδιών και να διασφαλιστεί ότι οι ευάλωτες ομάδες του παιδικού πληθυσμού δε βρίσκονται σε μειονεκτικότερη θέση λόγω της έλλειψης δημόσιας παροχής φροντίδας και υποστήριξης σε αυτό τον τομέα.
Επίσης, διάχυτη είναι μία ψευδής αντίληψη πως όσο πιο μικρό είναι ένα παιδί τόσο λιγότερο αναγκαία είναι η κατάρτιση του επαγγελματία που θα κληθεί να το υποστηρίξει, ενώ επιστημονικά ισχύει το ακριβώς αντίθετο. Είναι πλέον ξεκάθαρο πως είναι απαραίτητη η αναβάθμιση της κατάρτισης και η συνεχής επαγγελματική εκπαίδευση και υποστήριξη όλων των επαγγελματιών αγωγής και φροντίδας βρεφών και νηπίων καθώς και η ανάπτυξη αποτελεσματικών διεπιστημονικών ομάδων και συνεργασιών με στόχο την παροχή ολόπλευρης και υψηλής ποιότητας φύλαξης, φροντίδας, μέριμνας και αγωγής για παιδιά ηλικίας 0-4 ετών.
Είναι σημαντικό, επίσης, να δοθεί προτεραιότητα στην ανάπτυξη και δημιουργία αναπτυξιακά κατάλληλων και εμπλουτισμένων εκπαιδευτικών και ψυχοκοινωνικών προγραμμάτων εναρμονισμένων με τα εκπαιδευτικά προγράμματα της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης με στόχο την ολόπλευρη υποστήριξη του βρέφους και του νηπίου και την κατάλληλη προετοιμασία του για την είσοδό του στο νηπιαγωγείο μέσα από το παιχνίδι και από βιωματικές και αναπτυξιακά κατάλληλες δραστηριότητες.
Η έγκαιρη και δωρεάν πρόσβαση σε προγράμματα υποστήριξης και φροντίδας των παιδιών είναι πολύ σημαντική, όπως αναδείχθηκε και στο συνέδριο, καθώς στην πρώτη 5ετία της ζωής του ατόμου μπαίνουν οι βάσεις για την μελλοντική του είσοδο στη διαδικασία της εκπαίδευσης. Μέχρι να φτάσουμε στο ιδανικό σημείο της προσαρμογής των εκπαιδευτικών συστημάτων σε αυτές τις αρχές, τι θα συμβουλεύατε στους γονείς ώστε να βοηθήσουν τα παιδιά να έχουν μια πιο ομαλή ένταξη;
Το ερώτημα αυτό συνδέεται άμεσα με το πολύπλοκο και πολυπαραγοντικό ζήτημα της υποστήριξης των αναγκών του εκάστοτε παιδιού και για αυτό δεν μπορεί να απαντηθεί με έναν συνοπτικό και καθολικό τρόπο. Αν είναι, ωστόσο, να κάνουμε μία γενική παρατήρηση, θα έλεγα πως αυτό που βλέπουμε είναι ότι τα παιδιά των οποίων οι ανάγκες υποστηρίζονται ολιστικά εξ’ αρχής, τόσο σε επίπεδο υγείας, υγιεινής και σωστής διατροφής όσο και σε επίπεδο γνωστικό, κοινωνικό και συναισθηματικό είναι αυτά που φαίνεται να παρουσιάζουν την καλύτερη προσαρμογή στο σχολικό περιβάλλον και τις καλύτερες σχολικές επιδόσεις μετέπειτα.
Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνούμε πως η ανάπτυξη του παιδιού ξεκινάει από τη σύλληψη. Πρωταρχικής σημασίας είναι η αντίληψη της αναγκαιότητας για σωστή και έγκαιρη ενημέρωση και κατάρτιση των γονέων, ιδανικά πριν από τη γέννηση του παιδιού, πάνω σε θέματα ολόπλευρης ανάπτυξης και φροντίδας του βρέφους και του νηπίου μέσα από έναν διαρκή διάλογο με δομές και εξειδικευμένους επαγγελματίες που λειτουργούν στον χώρο αυτό.
Η κα. Παπαδημητρίου είναι ειδική παιδαγωγός και παιδοψυχολόγος, επίτροπος του Παγκόσμιου Οργανισμού H.O.P.E. (Hospital Organisation of Paedagogues in Europe). Έχει υπηρετήσει για 25 συναπτά έτη σε διάφορες δομές του Υπουργείου Παιδείας της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένου της Κεντρικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Παιδείας, Διευθύνσεων Α/θμιας εκπαίδευσης, Κέντρων Εκπαιδευτικής και Συμβουλευτικής Υποστήριξης, Τμημάτων Ένταξης, Σχολείων Ειδικής και Γενικής Αγωγής καθώς και Νοσοκομειακών Σχολείων τόσο στη Θεσσαλονίκη όσο και στην Αθήνα. Η κα Παπαδημητρίου υπήρξε μέλος της Ελληνικής Εκπαιδευτικής Αποστολής στη Μεγάλη Βρετανία όπου ζει μόνιμα και δραστηριοποιείται τόσο σε επίπεδο υποστήριξης της τοπικής κοινότητας όσο και σε ερευνητικό επίπεδο στον τομέα της υποστήριξης των παιδιών με σοβαρά προβλήματα υγείας. Η κα Παπαδημητρίου έχει πληθώρα συμμετοχών σε διεθνή συνέδρια ως προσκεκλημένη ομιλήτρια και έχει διακριθεί για τη συνεισφορά της στο χώρο της εκπαίδευσης τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό από δημόσιους αλλά και ιδιωτικούς φορείς.
Φωτογραφίες: Unesco, Μαριάνθη Παπαδημητρίου
