Προκειμένου να κατανοήσουμε τη Διαταραχή Πανικού, αρχικά θα πρέπει να γνωρίζουμε πως συγκαταλέγεται στις αγχώδεις διαταραχές. Το άτομο που παρουσιάζει τη συγκεκριμένη διαταραχή διακατέχεται από συχνές προσβολές πανικού (οι οποίες δεν σχετίζονται με συγκεκριμένες καταστάσεις), καθώς και από ανησυχία ότι θα βιώσει και άλλες παρόμοιες προσβολές.
Πως μπορούμε όμως να κατανοήσουμε την έννοια της προσβολής πανικού; Για να ορίσουμε την έννοια αυτή, είναι αναγκαίο να γνωρίζουμε πως η προσβολή πανικού είναι μια ξαφνική και έντονη ανησυχία, καθώς και ότι το άτομο που τη βιώνει χαρακτηρίζεται από τρόμο και αισθήματα επικείμενου θανάτου. Τα αισθήματα αυτά συνήθως συνοδεύονται από συμπτώματα όπως: ναυτία, πόνος στο στήθος, αισθήματα πνιγμονής και ασφυξίας, ζαλάδα, εφίδρωση, τρόμος, δυσχέρεια στην αναπνοή και αίσθηση πως η καρδιά «πάει να σπάσει». Ακόμη, ο πάσχων μπορεί να εκδηλώσει συμπτώματα αποπροσωποίησης (αίσθηση του ότι βρίσκεται έξω από το σώμα του), αποπραγματοποίησης (αίσθηση του ότι ο κόσμος δεν είναι πραγματικός) και φόβου μήπως χάσει τον έλεγχο, μήπως τρελαθεί ή πεθάνει. Τα παραπάνω συμπτώματα εμφανίζονται με γρήγορο ρυθμό και η ένταση τους κορυφώνεται περίπου στα δέκα επόμενα λεπτά.
Οι προσβολές πανικού μπορούν να εμφανιστούν είτε απροσδόκητα (όταν κάποιος κοιμάται, χαλαρώνει κτλ.), οπότε ονομάζονται και απροσδόκητες ή προσβολές χωρίς εκλυτικό παράγοντα, είτε σε συγκεκριμένες περιστάσεις (οδήγηση κτλ.). Σε αυτήν την περίπτωση ορίζονται ως προσβολές με εκλυτικό παράγοντα. Συνήθως, οι πάσχοντες που χαρακτηρίζονται από προσβολές με εκλυτικό παράγοντα, παρουσιάζουν και κάποιου είδους φοβία.
Σύμφωνα με το DSM-V η Διαταραχή Πανικού αποτελείται από:
Α. Επανειλημμένες απροσδόκητες προσβολές πανικού, οι οποίες εκφράζονται ως ένα απότομο ξέσπασμα έντονου φόβου ή έντονης δυσφορίας, που κορυφώνεται σε λίγα λεπτά και κατά τη διάρκεια της οποίας συμβαίνουν τουλάχιστον τέσσερα από τα παρακάτω συμπτώματα:
- Αίσθημα παλμών, καρδιά που «πάει να σπάσει», επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού.
- Εφίδρωση.
- Τρέμουλα ή έντονος τρόμος.
- Αίσθημα λαχανιάσματος ή ασφυξίας.
- Αίσθημα πνιγμονής.
- Πόνος ή δυσφορία στο θώρακα.
- Ναυτία ή κοιλιακή ενόχληση
- Αίσθημα ζάλης, αστάθειας, ή τάση για λιποθυμία.
- Ρίγη ή αίσθημα ζέστης.
- Παραισθησίες ( μούδιασμα/ μυρμηγκιάσματα)
- Αποπραγματοποίηση ( αισθήματα μη πραγματικού) ή αποπροσωποίηση ( αίσθημα απόστασης από τον ίδιο τον εαυτό).
- Φόβος απώλειας του ελέγχου ή επερχόμενης τρέλας.
- Φόβος θανάτου.
* Σημαντικό είναι να αναφερθεί πως υπάρχει πιθανότητα εκδήλωσης ειδικών πολιτισμικών συμπτωμάτων όπως : εμβοές, πόνος στον αυχένα, κεφαλαλγία, ανεξέλεγκτο ουρλιαχτό, κλάμα), τα οποία όμως δεν θα πρέπει να αποτελούν ένα από τα τέσσερα συμπτώματα για την εμφάνιση της διαταραχής πανικού.
Β. Τουλάχιστον μία από τις προσβολές πανικού έχει ακολουθηθεί για 1 μήνα ( ή περισσότερο) από ένα ή και από τα δύο ακόλουθα:
- Επίμονη ανησυχία ή έννοια ότι θα υπάρξουν και άλλες προσβολές πανικού ή ανησυχία για τις επιπτώσεις της προσβολής ( π.χ. θα χάσει τον έλεγχο, θα υποστεί κάποια καρδιακή προσβολή, «θα τρελαθεί»).
- Σημαντική αλλαγή της συμπεριφοράς που συνδέεται με τις προσβολές (π.χ. συμπεριφορές που σχεδιάστηκαν ώστε να αποφεύγονται οι κρίσεις πανικού, όπως η αποφυγή άσκησης ή μη οικείων καταστάσεων).
Γ. Η ενόχληση δεν αποδίδεται στις φυσικές δράσεις μιας ουσίας (π.χ. ουσία κατάχρησης, φάρμακα) ή σε άλλη σωματική κατάσταση (π.χ. υπερθυροειδισμός, καρδιοαναπνευστικές διαταραχές).
Δ. Η διαταραχή δεν εξηγείται καλύτερα με άλλη ψυχική διαταραχή ( π.χ. οι προσβολές πανικού δεν συμβαίνουν ως απάντηση σε κοινωνικές φοβικές καταστάσεις, όπως η Κοινωνική Αγχώδης Διαταραχή, ως απάντηση σε περιγεγραμμένα φοβικά αντικείμενα ή καταστάσεις, όπως στην Ειδική Φοβία, ως απάντηση σε ιδεοψυχαναγκασμό, όπως η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή, ως απάντηση σε υπενθυμίσεις τραυματικών γεγονότων, όπως στην Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες ή ως απάντηση στην απομάκρυνση από συγγενικά πρόσωπα, όπως στη Διαταραχή Άγχους Αποχωρισμού. (American Psychiatric Association, & American Psychiatric Association, 2013, pp. 119-120).
Τα παραπάνω συμπτώματα αναφέρονται προκειμένου να είναι εφικτή η ταυτοποίηση μιας προσβολής πανικού. Ωστόσο, η προσβολή πανικού δεν αποτελεί ψυχική διαταραχή και μπορεί να εκδηλωθεί στο πλαίσιο οποιασδήποτε Αγχώδους Διαταραχής , άλλων Ψυχικών Διαταραχών ( Καταθλιπτικές Διαταραχές , Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες, Διαταραχές Χρήσης Ουσίας) και σωματικών καταστάσεων.
Η προσβολή πανικού επίσης, μπορεί να συσχετιστεί και με τη δυσλειτουργία του συστήματος του φόβου. Ειδικότερα, σε επίπεδο φυσιολογίας, σε περίπτωση άμεσης απειλής, το άτομο τείνει να αντιδρά με τη διέγερση του συμπαθητικού συστήματος. Λόγω του ότι σε αυτήν την περίπτωση εμφανίζει ανεξήγητα συμπτώματα, προσπαθεί να νοηματοδοτήσει την κατάσταση που βιώνει. Με αυτήν την τακτική το άτομο αποφεύγει να σκεφτεί πως χάνει τον έλεγχο της κατάστασης ή πως αρχίζει να χάνει τη λογική του και έτσι ελαττώνεται το αίσθημα του έντονου φόβου. Όμως, το 90% από τους πάσχοντες με διαταραχή πανικού αναφέρει πως έχει την πεποίθηση ότι θα πεθάνει, ότι θα χάσει τον έλεγχο ή τη λογική του.
Συχνά η Διαταραχή πανικού συγχέεται με την Αγοραφοβία. Συγκεκριμένα, στο DSM-IV-TR, η αγοραφοβία συγκαταλέγεται στους τύπους του πανικού. Ωστόσο, στο DSM-V , η διάγνωση της Αγοραφοβίας είναι ανεξάρτητη από την παρουσία Διαταραχής Πανικού. Επομένως, αν κάποιος πληροί τα κριτήρια των δύο παραπάνω διαταραχών, ο πάσχων θα λάβει δύο ξεχωριστές διαγνώσεις.
ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΠΑΝΙΚΟΥ
Εμβαθύνοντας στη Διαταραχή Πανικού, είναι χρήσιμο να αναφερθούμε τόσο στην αιτιολογία όσο και στη θεραπεία της διαταραχής αυτής.
Όσον αφορά την αιτιολογία της Διαταραχής Πανικού, σημαντικό ρόλο φαίνεται να διαδραματίζουν τόσο οι νευροβιολογικοί , όσο και οι συμπεριφορικοί και οι γνωστικοί παράγοντες.
Επιγραμματικά, στους νευροβιολογικούς παράγοντες για την Διαταραχή Πανικού, αναφέρεται ο ρόλος του υπομέλανα τόπου, ο οποίος αποτελεί τη βασική πηγή της νορεπινεφρίνης στον εγκέφαλο και ο οποίος είναι πολύ σημαντικός για την δραστηριοποίηση του συμπαθητικού συστήματος.
Στους συμπεριφορικούς παράγοντες γίνεται λόγος για την κλασική εξαρτημένη μάθηση, κατά την οποία οι προσβολές πανικού λειτουργούν ως αντίδραση στις σωματικές αισθήσεις ( εσωτερική εξαρτημένη μάθηση). Σύμφωνα με τη θεωρία της Κλασικής Εξαρτημένης Μάθησης, οι προσβολές πανικού είναι πιθανό να αποτελούν κλασικά εξαρτημένες αντιδράσεις είτε σε συνθήκες που προκαλούν άγχος, είτε στις εσωτερικές αισθήσεις της διέγερσης ( Bouton, Mineka & Barlow,2001).
Στους γνωστικούς παράγοντες, αναφέρεται πως η αντίληψη ελέγχου στις σωματικές αλλαγές που βιώνει κάποιος , παίζει σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση της προσβολής πανικού.
Άλλη γνωστική θεώρηση, κάνει λόγο για Φόβο των Σωματικών Αισθήσεων , σύμφωνα με τον οποίο οι προσβολές πανικού εκδηλώνονται όταν το άτομο ερμηνεύει τις σωματικές αισθήσεις ως ενδείξεις επικείμενου θανάτου.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ ΠΑΝΙΚΟΥ
Για την αντιμετώπιση της Διαταραχής Πανικού, οι πιο ενδεδειγμένες θεραπείες φαίνεται να είναι οι γνωστικο-συμπεριφορικές και οι φαρμακευτικές.
Οι γνωστικο-συμπεριφορικές θεραπείες επικεντρώνονται κυρίως στην τεχνική της έκθεσης. Μια αποτελεσματική θεραπευτική προσέγγιση είναι η θεραπεία μέσω του ελέγχου πανικού, η οποία στηρίζεται στην άποψη πως τα άτομα που βιώνουν διαταραχή πανικού τείνουν να αντιδρούν υπερβολικά έντονα στις σωματικές αισθήσεις. Έτσι, κατά τη διάρκεια της προαναφερθείσας θεραπευτικής προσέγγισης, ο θεραπευτής κάνει χρήση τεχνικών της έκθεσης, με τις οποίες πείθει τον πελάτη να προκαλέσει επίτηδες στον εαυτό του τις σωματικές αισθήσεις που σχετίζονται με τον πανικό. Με αυτόν τον τρόπο το άτομο βιώνει τις αισθήσεις που συνδέονται με την προσβολή πανικού, αλλά σε ασφαλείς συνθήκες και χρησιμοποιώντας τεχνικές που είχε μάθει προηγουμένως ( π.χ. αναπνοές από το διάφραγμα). Μέσω της εξάσκησης και της στήριξης από τον θεραπευτή , ο πάσχων είναι σε θέση να ελέγξει τις εσωτερικές του αισθήσεις και να τις θεωρήσει πιο προβλέψιμες και αβλαβείς, με αποτέλεσμα να τις βιώνει με λιγότερο τρόμο.
Παρομοίως, η γνωστική θεραπεία έχει ως στόχο να βοηθήσει το άτομο που βιώνει διαταραχή πανικού, ώστε να αναγνωρίσει τις σκέψεις που μπορεί να το οδηγούν στο να ερμηνεύει τις σωματικές αισθήσεις ως απειλητικές. Στη συνέχεια, με βάση τη συγκεκριμένη προσέγγιση, ο θεραπευτής ενθαρρύνει τον πάσχων να αμφισβητήσει αυτές τις πεποιθήσεις και να διαμορφώσει μια διαφορετική εικόνα για τις επιπτώσεις που θα είχε μια πιθανή προσβολή πανικού.
Η Φαρμακευτική αγωγή που ενδείκνυται για τη διαταραχή πανικού περιλαμβάνει: SSRI’s όπως είναι η φλουοξετίνη- Ladose, τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά όπως είναι η ιμιπραμίνη- Tofranil και βενζοδιαζεπίνες όπως η αλπραζολάμη – Xanax. Ωστόσο, με τη διακοπή λήψης της φαρμακευτικής αγωγής, τα φάρμακα δεν είναι ικανά να προστατεύσουν τον πάσχων από τα συμπτώματα της Διαταραχής Πανικού.
Άρθρο της ψυχολόγου Ελένης – Ιωάννας Ρώμπαπα
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κολαϊτης Α. Γεράσιμος και συν (2020). Σύγχρονη Ψυχιατρική παιδιού & εφήβου. Αθήνα: Εκδόσεις ΒΗΤΑ.
- Kring A.M. και συν (2010). Ψυχοπαθολογία. Αθήνα: Εκδόσεις GUTENBERG.
- American Psychiatric Association, & American Psychiatric Association. (2013). DSM 5. American Psychiatric Association, 70.
