Για 100 περίπου χρόνια, οι Αλλατίνι κυριαρχούσαν στην οικονομική και κοινωνική ζωή της Θεσσαλονίκης. Τα ίχνη τους δεν πρόκειται να σβήσουν ποτέ. Ούτε και το όνομά τους. Δυο ισχυρά ενθύμια της «αυτοκρατορίας τους» είναι η βίλα Αλλατίνι (σημερινή Νομαρχία) και ο Μύλος, στη συμβολή των οδών Θ. Σοφούλη και Ανθέων.
1. Ο Ιταλοεβραίος Λάζαρος (Ελιέζερ) Αλλατίνι σπουδάζει ιατρική στην ιστορική σχολή της Φλωρεντίας, όταν ο πατέρας του αποφασίζει να μεταφέρει την έδρα της επιχείρησης στην Θεσσαλονίκη, όπου ο σουλτάνος προσφέρει «γη και ύδωρ» στους εμπόρους με ξένη υπηκοότητα. Ο ξαφνικός θάνατος του Μωυσή Αλλατίνι το 1802, αναγκάζει τον Λάζαρο να αναλάβει τις νέες επιχειρήσεις στην Θεσσαλονίκη. Η πρώτη του κίνηση είναι η συνεργασία με τον θρυλικό βιομήχανο Ισάακ Μοδιάνο. Η εταιρεία «Μοδιάνο και Αλλατίνι» παράγει και εμπορεύεται δημητριακά και άλευρα.
2. Η αυτοκρατορία Αλλατίνι αρχίζει να δημιουργείται το 1854, όταν ξεκινά η κατασκευή του αλευρόμυλου «Αλλατίνι», στη θέση όπου βρίσκεται και σήμερα. Η απόφαση του (εγγονού) Μωυσή Αλλατίνι να συνεταιριστεί με την γαλλική εταιρεία Grands Moulin de Corbeil, με σκοπό τη δημιουργία ενός σύγχρονου ατμόμυλου στην Θεσσαλονίκη, θεωρείται μεγάλο επιχειρηματικό βήμα- όλοι όμως είχαν εμπιστοσύνη στη διορατικότητα του. Ο Γάλλος επιχειρηματίας Ayme-Sanislas Darblay διατηρεί Μύλους στη Γαλλία και επιμελείται την κατασκευή του αλευρόμυλου στη νύφη του Θερμαϊκού. Οι Darblay εφοδιάζονταν σιτηρά από την Θεσσαλονίκη μέσω του καταστήματος των Αλλατίνι στη Μασαλία. Κάπως έτσι μπήκαν οι βάσεις για τη δημιουργία της πολυεθνικής επιχείρησης στην Θεσσαλονίκη. Το 1898 ο Μύλος καίγεται ολοσχερώς. Ξαναχτίζεται πάνω σε σχέδια του Ιταλού Βιταλιάνο Ποζέλι. Τον Σεπτέμβριο του 1900 έγιναν τα εγκαίνια του «μεγαλύτερου μύλου της Ανατολής» έγραφαν εντυπωσιασμένοι Έλληνες και ξένοι επισκέπτες.
3. «Frattelli Allatini»: έτσι ονομάζουν την διαρκώς αναπτυσσόμενη επιχείρηση οι γιοι του Λάζαρου Αλλατίνι, μετά τον θάνατό του. Τα αδέλφια Αλλατίνι έχουν αρχίσει να εξελίσσονται σε οικονομικό και κοινωνικό παράγοντα της Θεσσαλονίκης. Πρωταγωνιστής των εξελίξεων ο πρωτότοκος Μυωσής Αλλατίνι. Αναλαμβάνει την οικογενειακή επιχείρηση σε μια εποχή μεγάλων μεταρρυθμίσεων στην οθωμανική αυτοκρατορία. Η ιστορική συγκυρία είναι με το μέρος του.
4. Η επέλαση των Αλλατίνι συνεχίζεται: το 1888 δημιουργούν την Τράπεζα Θεσσαλονίκης, σε συνεργασία με τραπεζικούς οργανισμούς του Παρισιού και της Βιέννης. Η «Banque de Salonique» συμμετέχει σε όλα τα μεγάλα έργα που γίνονται αυτή την εποχή στην πόλη: εξηλεκτρισμός, ύδρευση, φωταέριο, τραμ. Η οικονομική δραστηριότητα των Αλλατίνι εκτείνεται σε πολλούς τομείς: ορυχεία, καπνά, μεταξοϋφαντουργείο, κεραμοποιείο.
5. Το 1893, με συνεταίρους τους Μισραχή και Φερνάντες, εγκαινιάζουν το ιστορικό ζυθοποιείο «Όλυμπος» στην οδό 26ης Οκτωβρίου. Το 1920, από τη συγχώνευση με το ζυθοποιείο Νάουσα, δημιουργείται μια νέα εταιρεία με την επωνυμία «Όλυμπος-Νάουσα». Έξι χρόνια αργότερα αλλάζει χέρια, όταν την αγοράζει ο Κάρολος Φιξ.
6. Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι επιχειρήσεις Αλλατίνι εγκαινιάζουν υποκαταστήματα στη Μασσαλία, στο Λονδίνο και στα Βαλκάνια. Είναι η χρυσή εποχή της πόλης, όπως επισημαίνει ο Εβραίος Ιστορικός Ζοζέφ Νεχαμά: «Από τότε την Θεσσαλονίκη επισκέπτονται σταθερά ξένοι, τουρίστες, έμποροι κι επιχειρηματίες. Πλοία όλων των Εθνών βρίσκονται στο λιμάνι της και προξενεία όλων των δυνάμεων εγκαθίστανται σ’ αυτήν. Εδώ συγκεντρώνεται όλο το εμπόριο της Μακεδονίας. Από το 1885 έχει αρχίσει η οικονομική ευημερία. Στην πόλη της Θεσσαλονίκης όλο και περισσότεροι αποκτούν ακίνητη περιουσία. Η άνεση είναι γενική. Παρατηρείται μια αφθονία αυξανόμενη κάθε μέρα. Είναι η χρυσή εποχή, πολύ εφήμερη δυστυχώς για τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης».
7. Οι Αλλατίνι πρωταγωνιστούν στην οικονομική και κοινωνική ιστορία, όχι μόνο της Θεσσαλονίκης. Φυσικά κυριαρχούν στους αριστοκρατικούς κύκλους και στα κοσμικά ρεπορτάζ της εποχής. Εγκαινιάζουν και την «Societe Commercial Company»: καλλιέργεια, επεξεργασία και εξαγωγή καπνού. Σύμφωνα με το επίσημο δελτίο του χρηματιστηρίου της Βιέννης, το 1905 τα περιουσιακά τους στοιχεία υπολογίζονται σε 50 εκατομμύρια φράγκα ή 2 εκατομμύρια χρυσές λίρες.
8. Ο Μωυσής κυρίως, αλλά και τα αδέλφια του, ο Σολομών και ο Ντάριο, φημίζονται, όχι μόνο για την επιχειρηματική τους δράση, αλλά και για το φιλανθρωπικό τους έργο. Ο Μωυσής, αναλαμβάνει την ανέγερση ιδρύματος για την περίθαλψη των άπορων ασθενών της Εβραϊκής κοινότητας. Στη θέση όπου βρίσκεται σήμερα το Ηλέκτρα Παλλάς, ιδρύει την «Σχολή Μωυσή Αλλατίνι», ένα πρωτοποριακό για την εποχή του σχολείο, με αίθουσα τελετών, εργαστήρια, εστιατόριο, κεντρική θέρμανση και υδραυλικό δίκτυο. Η Σχολή καταστρέφεται ολοσχερώς στην μεγάλη πυρκαγιά του 1917.
9. Ενθουσιασμένος με τους Αλλατίνι και την Θεσσαλονίκη, ο Γερμανός Βουλευτής και δημοσιογράφος Καρλ Μπράουν, γράφει στις ταξιδιωτικές τους εντυπώσεις (1875-1876): «Ο φίλος μου από το Βελιγράδι, που ήταν διευθυντής του Αυστριακού Μονοπωλίου καπνών (Tabak Regie- ο οίκος Αλλατίνι είχε εμπορικές σχέσεις με το αυστριακό μονοπώλιο καπνών), με είχε συστήσει στον οίκο Αλλατίνι, ο οποίος μου έστειλε και μια πρόσκληση. Δεν ήξερα στην αρχή τι σήμαινε αυτό, το κατάλαβα όμως από τη στιγμή που πάτησα το κατώφλι του σπιτιού τους. Οι Αλλατίνι είναι οι ηγεμόνες της Θεσσαλονίκης. Σε πλούτο και σημασία του θαυμάσιου αυτού εμπορικού οίκου της Ανατολής, μπορεί να συγκριθεί με τους Αλλατίνι, μόνο ένας οίκος ακόμη: οι Μοδιάνο. Η ιδιοκτησία του οίκου Μοδιάνο είναι μάλιστα, όπως λέγεται, ακόμα πιο μεγάλη, αλλά δεν απολαμβάνει διόλου της γενικής δημοφιλίας και της μεγάλης περιωπής των Αλλατίνι, οι οποίοι σε όλες τις επιχειρήσεις δημόσιας ωφελείας και στα έργα κοινωνικής ευποιίας βρίσκονται στην πρώτη γραμμή. Αν περιδιαβάζοντας τους δρόμους της Θεσσαλονίκης που έχει τόσο ενδιαφέρον, δει κανείς σε κάποιο σημείο ένα κτίριο που να μοιάζει με ανάκτορο, ένα επιβλητικό συγκρότημα καταστημάτων, αποθήκες εμπορευμάτων και γενικών ειδών και ρωτήσει ποιος είναι ο ιδιοκτήτης, έχει αμέσως την απάντηση: ανήκει στους Αλλατίνι ή στους Μοδιάνο, στους Μοδιάνο ή στους Αλλατίνι. Το φιλόξενο πνεύμα με το οποίο η οικογένεια Αλλατίνι και η εξ αγχιστείας συγγενεύουσα μ’ αυτή, οικογένεια Φερναντέζ, δέχτηκαν τους ευνοούμενους από την τύχη συνταξιδιώτες μου, καθώς κι εμένα τον ίδιο, είναι αδύνατον να εκφραστεί με λόγια».
10. Αρχιτεκτονικό αριστούργημα, όχι μόνο για την Θεσσαλονίκη αλλά και για την Ευρώπη ολόκληρη η Βίλα Αλλατίνι, στην οδό Βασιλίσσης Όλγας 198, στεγάζει από το 1979 τη Νομαρχία Θεσσαλονίκης. Ο αρχιτέκτονας Βιταλιάνο Ποζέλι έκανε και πάλι το θαύμα του. «Η ιστορική βίλα Αλλατίνι έχει, πλην των υπογείων, τρία πατώματα με 31 δωμάτια και καταλαμβάνει έκτασιν 927 τ.μ. Η οικοδομή εστοίχισεν 10.000 τούρκικες λίρες και η διακόσμηση 4.000» (από την εφημερίδα «Αλήθεια», 18 Απριλίου 1909). Στην θρυλική βίλα, πρωτολειτούργησε το 1926 με 1927 το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Το 1977 ανακηρύσσεται διατηρητέο μνημείο.
11. Στην βίλα Αλλατίνι έζησε για τριάμισι χρόνια ο έκπτωτος σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ, στις αρχές του 20ου αιώνα. Όχι μόνος του. Είχε μαζί του, πέντε γυναίκες, δυο γιους και τρεις κόρες, τρεις αυλάρχες, επτά υπηρέτες και σκυλιά. Κατ’ τ’ άλλα ήταν «φυλακισμένος» στη βίλα. Δεν του επέτρεπαν βεβαίως, να διαβάζει εφημερίδες και να δέχεται επισκέψεις. Κάποια στιγμή βαρέθηκε και ζήτησε να του φέρουν κι άλλες γυναίκες, κι άλλους υπηρέτες, την αγαπημένη του γάτα, δυο αγελάδες, ένα βόδι, κότες και την αγαπημένη του γάτα. Στον ελεύθερό του χρόνο, έφτιαχνε ρολόγια και ξυλόγλυπτα.
12. Στον θρυλικό φραγκομαχαλά της Θεσσαλονίκης, στην συμβολή των οδών Συγγρού και Βαλαωρίτου (Στοά Μαλακοπή), έχουν απομείνει κάποια ίχνη από ένα ακόμα αρχιτεκτονικό θαύμα: το σπίτι των Αλλατίνι στο ιστορικό κέντρο της πόλης. Χτίστηκε γύρω στο 1880 και ήταν ένα από τα πιο πρωτοποριακά κτίρια της φράγκικης συνοικίας. Στη αυλή του σπιτιού, σε καινούργιο κτίριο σχεδιασμένο και πάλι από τον Ποζέλι, μεταφέρεται η βάση της «Banque de Salonique».
13. Η εποποιία Αλλατίνι έκλεισε τον κύκλο της, ύστερα από έναν αιώνα, το φθινόπωρο του 1911. Με το ξέσπασμα του ιταλο-τουρκικού πολέμου, οι Τούρκοι σε αντίποινα κλείνουν όλες τις εταιρείες, τα γραφεία και τα καταστήματα των Ιταλών υπηκόων. Οι Αλλατίνι εκποιούν μέρος της περιουσίας τους και φεύγουν στην Ιταλία. Τα ίχνη τους στην Θεσσαλονίκη παραμένουν ανεξίτηλα.
14. Η πλειοψηφία των μετοχών Αλλατίνι περνάει στα χέρια Ελλήνων επιχειρηματιών με επικεφαλής τον Κοσμά Πανούτσο και τον αδελφό του Βασίλη, από το Κρανίδι Αργολίδας. Το κεραμοποιείο Αλλατίνι αναπτύσσεται ραγδαία λόγω της ανοικοδόμησης, μετά την πυρκαγιά του 1917.
15. Ο Μύλος καίγεται για δεύτερη φορά τα Χριστούγεννα του 1951. Την επιχείρηση αναλαμβάνει να ξαναδημιουργήσει κυριολεκτικά από τις στάχτες της, η Μαριέτα Πανούτσου, μητέρα του πολιτικού Στέφανου Μάνου, ο οποίος ήταν για χρόνια στο τιμόνι της βιομηχανίας. Το 1967 ίδρυσε στην Χαλκίδα την μπισκοτοβιομηχανία «Αλλατίνι», την οποία αγόρασε το 1988 ο Όμιλος Φιλίππου.
16. Η πολιτεία Αλλατίνι: ο ιστορικός αλευρόμυλος θα μεταμορφωθεί σε μια υπερσύγχρονη αστική ζώνη. Την αρχιτεκτονική μελέτη υπογράφουν οι αριχτέκτονες Πέτρος Μακρίδης και Αλέξανδρος Τομπάζης. Επιβλέπων μηχανικός είναι ο Γιάννης Μέγας. Τους όρους δόμησης καθορίζει το Υπουργείο Πολιτισμού. Στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα οικιστικό περιβάλλον χαμηλής όχλησης με την αναπαλαίωση των διατηρητέων και τη δημιουργία νέων συμβατών με την ιστορία του βιομηχανικού μνημείου, κτιρίων. Μένει μόνο να λυθεί το θέμα της προσφυγής που έχουν καταθέσει (κατά της απόφασης του Υπουργείου Πολιτισμού το οποίο ενέκρινε την χωροθέτηση νέων οικοδομικών μονάδων και την κατασκευή υπόγειου πάρκινγκ) στο Συμβούλιο της Επικρατείας οι περίοικοι, αντιδρώντας στα σχέδια για την «νέα ζωή» της περιοχής. Μόνο που σύμφωνα με όλα όσα δείχνουν οι μακέτες, δεν πρόκειται για μια ακόμα οικιστική ανάπλαση ενός χώρου, αλλά για την κατασκευή μιας «πολιτείας» (από αισθητική, τεχνολογική και οικολογική άποψη φημολογείται ότι θα είναι πολύ μπροστά από την εποχή της) που όμοιά της δεν έχει ξαναγίνει στην Ελλάδα.
Το άρθρο προέρχεται από το αρχείο του Biscotto Thessaloniki
Οι φωτογραφίες παραχωρήθηκαν από το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης.
