Σήμερα, Δευτέρα 27 Ιανουαρίου, συμπληρώνονται 75 χρόνια από την απελευθέρωση των κρατουμένων του Άουσβιτς από τον Κόκκινο Στρατό το 1945. Συγκεκριμένα, επτάμιση χιλιάδες άρρωστοι και εξαντλημένοι έγκλειστοι απελευθερώθηκαν από τους σοβιετικούς στρατιώτες. Το δεύτερο μισό του 1944, λίγους μήνες πριν την υποχώρηση, οι Γερμανοί άρχισαν να καταστρέφουν τα τεκμήρια των εγκλημάτων: έκαιγαν μητρώα κρατουμένων και λίστες εκτοπισμένων Εβραίων, μετέφεραν υφαρπαγμένα αντικείμενα των θυμάτων και δομικά υλικά. Την τελευταία εβδομάδα του στρατοπέδου ανατίναξαν τους θαλάμους αερίων και πυρπόλησαν τις αποθήκες με τα υπάρχοντα των Εβραίων-θυμάτων της μαζικής εξόντωσης.
Γράφει η Λυδία Κοκκινά
Το Άουσβιτς (Ιούνιος 1940-Ιανουάριος 1945) ήταν το πρώτο γερμανικό ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης που δημιουργήθηκε στα κατεχόμενα πολωνικά εδάφη και τελικά έγινε το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης σε όλο το Γ’ Ράιχ. Όπως και τα άλλα στρατόπεδα, ήταν ένα κρατικό ίδρυμα που υπαγόταν στην κεντρική διοίκηση του Γερμανικού κράτους και συντηρούνταν από τον προϋπολογισμό του. Κύριος λόγος για τη δημιουργία του ήταν ο αυξανόμενος αριθμός Πολωνών που συλλαμβάνονταν από την αστυνομία και η συμφόρηση των φυλακών. Αρχικά, ήταν ένα από τα πολλά στρατόπεδα συγκέντρωσης που δημιουργήθηκαν από το ναζιστικό σύστημα τρόμου. Άλλωστε ως τέτοιο λειτουργούσε αδιάλειπτα ακόμη και όταν το 1942 άρχισε να μετατρέπεται στο μεγαλύτερο κέντρο μαζικής εξόντωσης Εβραίων.
Συγκλονίζουν τα μαλλιά των κρατουμένων που τα έκοβαν και τα έστελναν ως πρώτη ύλη για τη βιομηχανία, τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης που έφερναν μαζί τους οι εκτοπισμένοι και μαρτυρούν και την άγνοιά τους για το τι τους περίμενε, τα παπούτσια τους, οι βαλίτσες τους, τα γυαλιά τους, τεχνητά μέλη και πολλά ακόμα. Τα υπάρχοντα των Εβραίων που έφταναν στο Άουσβιτς λαφυραγωγούνταν συστηματικά από τα SS για λογαριασμό του Γ’ Ράιχ. Από τις αποθήκες του στρατοπέδου μεταφέρονταν στο εσωτερικό της Γερμανίας. Τιμαλφή, χρήματα και χρυσά δόντια (σε ράβδους) αποστέλλονταν στην Κεντρική Τράπεζα του Ράιχ, ρουχισμός καλής ποιότητας προορίζονταν για Γερμανούς.
Την περίοδο της εντατικής λειτουργίας του (Αύγουστος 1944), το Άουσβιτς απαρτίζονταν από 3 τμήματα: Άουσβιτς Ι (16.000 κρατούμενοι), Άουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου (90.000 έγκλειστοι), όπου βρίσκονταν και οι θάλαμοι αερίων, οι μεγαλύτερες εγκαταστάσεις μαζικής εξόντωσης στην Ευρώπη και το Άουσβιτς ΙΙΙ-Μόνοβιτς (10.000 έγκλειστοι). Για την κατασκευή του στρατοπέδου οι Γερμανοί εκτόπισαν τουλάχιστον 8.000 Πολωνούς από το Οσβιέντσιμ και τα γύρω χωριά, ενώ οι περίπου 7.000 Εβραίοι κάτοικοι μεταφέρθηκαν στο Σοσνόβιετς, Μπέντζιν και το Χσάνουφ. Από το 1979 ανήκει στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Άουσβιτς 2-Μπίρκεναου
Το Άουσβιτς ΙΙ ήταν διαιρεμένο σε διάφορα τμήματα, τα οποία χωρίζονταν σε τομείς. Οι τομείς αυτοί, όπως και ολόκληρο το στρατόπεδο, περιφράχτηκαν με ηλεκτροφόρο συρματόπλεγμα.
Ενώ αρχικά προοριζόταν να γίνει στρατόπεδο εργασίας για αιχμαλώτους πολέμου και φυλακισμένους των SS, το Άουσβιτς ΙΙ άλλαξε λειτουργία μετά από λίγους μόνο μήνες. Την άνοιξη του 1942 δολοφονήθηκαν σοβιετικοί πολιτικοί κομισάριοι (στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος αποσπασμένα στον Κόκκινο Στρατό), όπως και ανίκανοι για εργασία φυλακισμένοι με το αέριο Κυκλώνας Β. Οι μητέρες και τα παιδιά τους που κατά την κρίση των γιατρών του στρατοπέδου δεν μπορούσαν να εργαστούν δολοφονούνταν επίσης με αέριο, αμέσως μετά την άφιξή τους στο στρατόπεδο. Από τον Απρίλιο ή τον Ιούλιο του 1942 και μετά (ο ακριβής χρόνος συζητείται) η πλειονότητα των Εβραίων που έφταναν στο στρατόπεδο θανατώνονταν αμέσως. Η ικανότητά τους για εργασία δεν είχε πλέον ιδιαίτερη σημασία, αφού το Άουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου είχε μετατραπεί από στρατόπεδο εργασίας σε στρατόπεδο εξόντωσης.
Τα περισσότερα θύματα έφθαναν με τραίνο, συχνά μετά από πολυήμερα ταξίδια σε βαγόνια μεταφοράς ζώων. Το μεγαλύτερο σε διάρκεια καταγεγραμμένο ταξίδι αφορούσε τη μεταφορά αιχμαλώτων από τη Ρόδο και είχε συνολική διάρκεια 17 ημερών. Αφού έφταναν στον σταθμό της πόλης Άουσβιτς, στρατιώτες των SS τους οδηγούσαν στο στρατόπεδο. Το 1944 τοποθετήθηκαν ράγες που οδηγούσαν κατευθείαν στο εσωτερικό του στρατοπέδου. Συχνά οι εκτοπισμένοι μεταφέρονταν κατευθείαν στους θαλάμους αερίων, ενώ άλλες φορές γινόταν προηγουμένως διαλογή από του γιατρούς του στρατοπέδου, βάσει της οποίας χωρίζονταν οι αδύναμοι, γέροι και ασθενείς από τους ικανούς για εργασία. Συνήθως ο περιβόητος Δρ. Γιόζεφ Μένγκελε (Dr. Josef Mengele) ήταν ο υπεύθυνος στις διαλογές αυτές.
Στο Άουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου υπήρχαν σε έξι κτίρια θάλαμοι αερίων, οι οποίοι δεν λειτουργούσαν όλοι συγχρόνως. Μέχρι το καλοκαίρι του 1943 χτίστηκαν και ενεργοποιήθηκαν τέσσερα κρεματόρια, τα οποία διέθεταν θαλάμους αερίων έκτασης 100 τ.μ. και άνω. Τέσσερις εταιρίες είχαν αναλάβει την οικοδόμηση των κρεματορίων. Οι αποτεφρωτήρες σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν από την εταιρία J. A. Topf und Söhne, η οποία φρόντιζε και την συντήρησή τους.
Μνημείο θυμάτων
Στην άκρη της πλατφόρμας και σε απόσταση 800 μέτρων από την κεντρική πύλη του Άουσβιτς ΙΙ-Μπίρκεναου, ανάμεσα στα ερείπια των θαλάμων αερίων, βρίσκεται μνημείο για τα θύματα του Άουσβιτς.
Το μνημείο για τα θύματα του Άουσβιτς τοποθετήθηκε στον χώρο το 1967. Το μνημείο κλείνει κυριολεκτικά και συμβολικά τον δρόμο, που στα χρόνια του πολέμου οδηγούσε στους θαλάμους αερίων. Στο μνημείο υπάρχουν 23 επιγραφές με κείμενο στις κυριότερες γλώσσες που χρησιμοποιούσαν οι εκτοπισμένοι στο Άουσβιτς.
Φωτογραφίες: Λυδία Κοκκινά
Κεντρική εικόνα: Pexels.com
